____________________________________________________________________________________________
Geschiedenis van de Plataanschool I en II aan de Plataanstraat 2 en 4
in de wijk Heechterp-Schieringen te Leeuwarden.
Medio jaren ´50 werd begonnen met het bouwrijp maken van de wijk Heechterp/Schieringen. In stukken staat vermeld dat met het deel Heechterp rond 1958 is begonnen. Over het ontstaan van Schieringen is niet veel te vinden, maar dat moet iets eerder zijn geweest.
Foto 1: 1956
Over de Plataanschool zelf wordt in al in 1955 geschreven; de Plataanschool stond binnen de Gemeente Leeuwarden bekend als “Gemeenteschool 21¨; alle scholen binnen de Gemeente Leeuwarden hadden toen een Gemeentelijk nummer.
De eerste plannen voor de bouw van de Plataanschool in de raadsvergadering van de Gemeente Leeuwarden van 23 mei 1956 staat:
“De heer Drentje kan namens de fractie van de PvdA mededelen, dat zij met grote voldoening dit voorstel tot de bouw van een school in het Oosten der stad heeft begroet. Nietalleen, dat de bouw van de Plataanschool nu geheel voltooid kan worden, maar het betekent tevens een begin van een afdoende oplossing van de al lange jaren bestaande moeilijkheden met het schoolgebouw in de Tjerk Hiddesdwarsstraat. Als straks dit gebouw met zijn 14 lokalen is gesloopt en er een fraaie school, zoals men de laatste jaren van Openbare Werken gewend is, voor in de plaats komt, niet een gebouw van 14, maar een van 8 lokalen, dan zal dit nieuwe gebouw niet alleen voor het onderwijs, maar ook voor het uiterlijk van de stad van grote betekenis zijn.¨
Foto 2: 26 september 1956
Uit bovenstaande lijkt de Plataanschool I gestart te zijn na de vakantie in 1956, maar helemaal zeker is dat niet; ik kan hier niet veel over terugvinden. Echter, er is bij mij een bekende foto van 26 september 1956, waarbij kinderen bij de Hoofdingang van de Plataanschool staan geposeerd. Er hangen bloemen aan beide kanten van de ingang, samen met een aantal ‘zusters´. Ik vermoed dat
dat deze foto is gemaakt bij de opening van de Plataan-school dus die datum houden we dan ook maar aan als de officiële opening en eerste schooldag van de Plataanschool (het latere Plataanschool I).
In Gemeentelijke raadsverslagen is terug te vinden dat leerkrachten werden voorgedragen en benoemd door de Gemeente, op voordracht van vaak de directeur van de
school en met goedkeuring van de Onderwijs Inspectie. Nu misschien niet meer voor te stellen, maar ook wordt daarin beschreven dat als je als onderwijzeres ging trouwen, je verplicht werd ontslag te nemen; dat was toen bij wet bepaald.
In maart 1958 ging juf M. Kuurstra trouwen en was er een vacature voor een nieuwe juf, en heeft een nieuwe juf, mevrouw H. de Boer, op deze functie gesolliciteerd, is voorgedragen en vervolgens beveelt het Hoofd der School haar aan en de Inspecteur van het Lager Onderwijs kon zich daar mee verenigen.
Een jaar daarvoor waren er ook drie onderwijzeressen benoemd, volgens de notulen van de Gemeente Leeuwarden: mejuffrouw T.J. van Keulen, mejuffrouw M.S. Dantuma en mejuffrouw H. Blom. Blijkbaar hebben deze 3 (ongetrouwde) juffrouwen in het eerste jaar les gegeven aan de leerlingen van de Plataanschool.
In de notulen van de Gemeente Leeuwarden wordt verder met weinig woorden gerept over de bouw van Plataanschool II. Echter, ik kan in begrotingen over 1958 wél vinden dat er voor de bouw van Plataanschool II over een bedrag van f 300.00,= (gulden) wordt gesproken. Ook wordt hier genoemd het kleuterschoolgebouw aan de Larixstraat wat f 270.000 gulden gaat kosten, de leermiddelen op f 10.000 gulden worden begroot en de betegeling van het plein kost f 1350,= gulden.
Voor leermiddelen voor de Plataanschool II wordt op 1 januari 1958 f 4500,= gulden begroot voor de eerste inrichting. Derhalve ga ik er van uit dat Plataanschool II in de loop van 1958 in gebruik is genomen, dus 2 jaar láter dan Plataanschool I.
Op één foto is ook duidelijk te zien dat eerst alléén Plataanschool I is gebouwd; van Plataanschool II is dan nog geen sprake. Op een latere foto van 1958 is wel enigszins duidelijk dat béide gebouwen er dan al staan.
Foto 3: 1957 Foto 4: 1958
Plataanschool I in eerste bestaansjaar. Plataanschool I ingang plein, met rechts de lokalen van Plataanschool II.
Plataanschool II, dus later aangebouwd, staat ten opzichte van Plataanschool I, over de gehele lengte van de school, ongeveer een 75 cm naar ‘achteren´, dus richting Plataanstraat. Hierdoor ‘breken’ de beide scholen een beetje, zodat het voor het zicht iets mooier lijkt dan één lang gebouw. De scholen zijn onderling zowel boven als beneden met elkaar verbonden door klapdeuren, zodat je binnendoor wel van de ene school naar de andere school kon lopen, maar de scholen waren echt apart, met aparte leerkrachten, met elk een hoofd-meester, elk een koffiekamer en er was, naar mijn weten, weinig onderling contact.
Mij is gevraagd iets over de geschiedenis van de school te vertellen, te herinneren en op te schrijven. Ik vertel het verhaal dus vanuit míj́n perspectief. Ik ben geboren in 1963 en heb op de kleuterschool in de Larixstraat gezeten van 1967 tot 1969, kleuterschool ‘De Kievit´. Alle Openbare Kleuterscholen in Leeuwarden hadden allemaal een vogelnaam. Er was nóg een kleuterschool in de wijk, kleuterschool ‘De Zwaluw´. De meeste kleuters van deze kleuterscholen gingen uiteindelijk naar de Plataanschool, I of II. Hoe de verdeling van de leerlingen tot stand kwam, weet ik niet, maar ik vermoed dat de kinderen eerlijk verdeeld werden over de beide scholen.
Ik heb zelf van 1969 tot 1975 op Plataanschool II gezeten bij juf Zeevenhoven (klas 1, 2 en 3), bij meester Wieling (klas 4), meester Kuipers (klas 5) en meester Bourgonjen (klas 6), welke laatste tevens hoofdmeester was; tegenwoordig is de benaming directeur. Meester Bourgonjen was meester van de hoogste klas toen ik daar op school was en deed de bovenmeester/directeurs taken ernaast. Als leerling mocht je af en toe de telefoon opnemen als je hulpje was van de klas en dat was een zeer belangrijke taak!
De andere twee juffen in de onderbouw waren, behalve juf Zeevenhoven, juf Hoekstra en juf van der Molen.
In de jaren ´50 en ‘60 van de vorige eeuw groeide de wijk gestaag en er werden vele flats gebouwd.
Aan de Schieringenkant, langs het Vliet, kwamen er galerijflats, met aan de ene kant trappen en aan de andere kant een lange soort ‘oprijlaan´ naar elke verdieping. Ideaal voor oudere bewoners die moeite hadden met traplopen, voor kinderen een ideale speelplaats om op rolschaatsen naar beneden te roetsjen. Ook aan de straten vanuit het Vliet gezien richting school werd gebouwd; portiekflats van 2-hoog en 3-hoog, 3-hoog en laagbouw en 2-hoog/3-hoog en vrijstaand, de zogenaamde ABCD-straten: Abeelstraat, Berkenstraat, Cederstraat en Dennenstraat. En daarachter de Schieringerweg. De in de volksmond genoemd rondweg heet officieel de Archipelweg.
Bij de kruising richting Insulindestraat stond een soort keet waar je patat kon kopen van Jan Patat; Jan werkte bij, volgens mij de Spoorwegen, en had dit baantje er ‘s avonds en in het weekend bij. Later is daar een flat gebouwd die er nu nog staat met, volgens mij, tegenwoordig op de zijkant een mooie schildering.
Naast de Boksdoorn en in de nabijheid van de Sleedoornstraat (ook flats maar met een hele lange trapopgang) was speeltuin Insulinde met bijgaand clubhuis, waar veel werd georganiseerd, van feestavonden tot bingo, knutselmiddagen kerstvieringen; eigenlijk werd het clubhuis gebruikt voor een ieder die het maar wilde huren en er was een toneel waarop je je kon uitleven.
Van de speeltuin moest je lid zijn, met een vierkant hardhouten bruin kaartje met een touwtje om je nek en je kwam de speeltuin niet in als je niet lid was (of je moest er apart voor betalen). Had je je kaartje niet bij je, dan werd je onverbiddelijk terug gestuurd, ook al wist de oppasser (Meindert?) van de speeltuin wie je was en dat je lid was: kaart niet bij je, dan kwam je er niet in; die moest je maar gaan halen! Er stonden wipwaps, een schommel, later zelfs een grote glijbaan en meer van die zaken. En op het grasveld kon je voetballen met jassen als doelpalen. En er was een georganiseerde loopclub voor kinderen, waar je elke week gezamenlijk ging lopen.
Op woensdagmiddag was er club waar je kon knutselen en met Kerst was er altijd knutselen, voorlezen en als je lid was kreeg je een kerstcadeautje, meestal een boekje met een christelijk verhaal.
Elk jaar organiseerde Insulinde een spelletjesdag en was er kermis op het terrein, met touwtje rrekken, een draaimolen (welke ‘s avonds een zweef werd) en nog een aantal van dat soort tentjes. De spelletjes werden op, ik meen, een zaterdag georganiseerd, van fopvoetbal met een brilletje op tot aardappel poepen en dat soort spelletjes; als kind was die week altijd een top-week, kleinschalig maar o zo gezellig!
De wijk groeide gestaag en er kwamen steeds meer mensen wonen, voornamelijk arbeiders van de CCF, de Gasfabriek, Frico en aanverwante industrieën; sommige bedrijven hadden daar zelf woningen waar hun arbeiders in woonden. In bijvoorbeeld een huis van de CCF (de Condens Fabriek voor melk, koffiemelk en diervoer) kwam je pas in aanmerking voor een woning als personeelszaken bij je thuis waren geweest en het daar netjes genoeg was!
De huizen waren ruim bevolkt; veel woningen hadden 2 tot 3 slaapkamers en elk gezin had vaak 2, 3 of meer kinderen; soms huisden er in één portiek met 6 huizen wel tot 20 kinderen, dus het was vaak een drukke boel in huis, in de portieken en op straat. En ja, al die kinderen moesten natuurlijk naar school en daar voorzagen de beide kleuterscholen en Lagere Scholen als de Plataanschool I en II natuurlijk in een behoefte. Er is me verteld dat beide scholen in hun ‘topjaren’ wel tot 300 leerlingen per school hadden, dus reken maar uit wat dat voor de klassengrootte betekende: volle klassen en veel arbeiders kinderen, waarbij het ene kind beter kon leren dan de andere. De minder talentvolle kinderen bleven vaak zitten en/of mochten plantjes water geven enzovoort en de wat slimmere kinderen kregen gewoonweg meer rijtjes sommen van hetzelfde. Dat zou nu niet meer kunnen, maar was, in de tijdsgeest van toen, vrij normaal. Ook werd er eens een klap uitgedeeld, aan een oor getrokken of werd je stevig onder je kin een stukje opgetild als het meester, of juf, niet naar de zin was. Nogmaals, in die tijdsgeest was het allemaal anders dan nu.
Enfin, al die kinderen gingen na half 4 of 4 uur naar buiten en vermaakten zich buiten op straat met voetballen, hinkelen, tikkertje, hardlopertje (op tijd) enzovoort, of in de speeltuin Insulinde. In het voorjaar of begin zomer bijen vangen met van die witte besjes en die later weer vrijlaten, of rozebottels plukken, niet voor de jam, maar voor het zogenaamde jeukpoeder wat erin zat. Geen idee of dat werkelijk zo was, maar je deed dapper mee om het te verzamelen. En daarna naar huis, wam eten (of brood, al naar gelang het werk van je vader of hij in ploegendienst werkte, je moeder was thuis en deed het huishouden), tv kijken (als je geluk had en je ouders een zwart-wit tv-tje bezaten waar 1 zender op te zien was, Nederland 1, met op zaterdagmiddag Pipo de Clown, Stuif es in of Swiebertje) en dan al snel naar bed. En de volgende ochtend weer naar school met op woensdagje middag vrij om kwart over 12.
Hoe het vòòr 1969 geregeld was op school, weet ik niet, maar in de tijd dat ik er zat kwam er ook jaarlijks de……. schooltandarts!!! Brrrrr…….
Ik woonde aan de kant van de Insulinde en de wagen van de schooltandarts stond dan altijd aan de Plataanstraat, bij de officiële hoofdingang van de Plataanschool I. Dus als je van de kant van het Vliet kwam, zag je die niet staan, maar daar was je snel achter door de kinderen welke van de andere kant van de school kwamen en dan gonsde het op het schoolplein van “de bekkentrekker” is er. Pffff, wat een drama was dat elk jaar. Sommige kinderen hoefden niet van hun ouders dus die stonden fijntjes lachend op het plein, en de rest stond er een beetje benauwd bij te kijken.
En dan kwam de tandartsassistente in een wit schortje de klas in en noemde die je naam af…… en dan ging (lees: moest) je mee die lange gang door, óók door de klapdeuren naar Plataanschool I en dan ging je 1 voor 1 die wagen binnen en 9 van de 10 keer was er wel wat aan de hand met je gebit. De tandarts moest in het begin van die jaren nog met de voet de boor aanzwengelen (later werd de wagen op stroom van school aangesloten en was er een elektrische boor) maar jonge, jonge, wat een drama was dat toen; je ging er bleekjes naartoe en kwam er nóg bleker weer vandaan…….
Wat erg leuk was, was wanneer er in de winter sneeuw en/of ijs was (en dat was toen veel vaker dan nu) Het plein zag er toen anders uit dan nu; voor Plataan I én II was een groot plein met rondom paaltjes met een stang waar, vooral de meisjes, konden kopje duikelen. Omdat dat veel gedaan werd waren de tegels daar vaak nét iets lager dan de rest van het plein en bleef er soms wat water in staan bij regen en als het dan vroor was het heerlijk glad en leunden we op die stangen en gingen dan met beide voeten lekker glijden. Maar als het écht goed vroor, werden er schaatswedstrijden en sleetje prik wedstrijden georganiseerd op het water bij de Schieringerweg. In mijn beleving was het een héle grote en brede rivier, maar als je er nu kijkt is het maar smalletjes; in de loop der jaren is het naar mijn idee aardig smaller gemaakt, maar goed. We hielden schaatswedstrijden tegen elkaar over 60 meter en je kon een medaille winnen en er was koek en zopie. En als je niet kon schaatsen was er sleetje prik, waarbij de over een x-aantal meters, zittend op een slee, met 2 prikkers links en rechts zo snel mogelijk het parcours moest afleggen. Mooie tijd was dat en jammer dat er tegenwoordig weinig meer ijs en sneeuw is.
Over het plein van school gesproken, daar was nog iets bijzonders mee aan de hand……. Over het plein tússen Plataan I en Plataan II liep een onzichtbare lijn, die je als kind níet overstak!!! Daar stond wel geen straf op vanuit school, maar wel vanuit de kinderschare van de betreffende plein. Kwam je daarover heen, en kinderen van de ‘andere kant’ van het schoolplein zagen dat, dan moest je daarna heel goed hard kunnen lopen, want dat werd getolereerd. Dat gold overigens vanuit beide kanten, dus het was altijd goed opletten als je op het plein was…..
Op het plein zelf deden we, naast het koppeltje duikelen, spelletjes in de pauze als overlopertje waarbij je, als je getikt werd, je mee moest helpen tikken, totdat er nog maar 1 over was en die had dan gewonnen. En je fruit at je niet op in de klas, maar gewoon op het plein en als het regende had je pech, dan stond je in de regen buiten te schuilen onder de bomen bij, in mijn geval, de achterkant van de kleuterschool De Kievit.
Over deze kleuterschool gesproken, die stond aan de Larixstraat. En de Larixstraat grensde aan de al eerder genoemde Abeelstraat, Berkenstraat, Cederstraat en Dennenstraat. Op de hoeken van deze straten zatern aan het eind van de jaren ‘60 en begin jaren ‘70 winkeltjes, vanaf de Abeelstraat richting Dennenstraat supermarkt van de cöoperattie, een groenteboer, een slager en de Spar. Allemaal kleinschalige winkeltjes.
Overigens, de melkboer kwam ook elke dag door de straat (op de pof kopen en op zaterdagochtend afrekenen) evenals de bakkerskar en af en toe een voddenman (wanneer je als kind daar vodden inleverde kreeg je een ballon!).
Trouwens, bij het Insulindegebouw aan de Esdoornstraat was ook nog een christelijke kleuterschool en in de wijk richting de Groningerstraatweg was er ook een christelijke basisschool. Hier weet ik zelf echter niet veel vanaf. Het gebouwtje van de christelijke kleuterschool is, naar mijn weten, nu in gebruik als moskee of Marokkaans Religieus Centrum.
In de Gaspeldoornstraat, waar de ingang van de Insulinde speeltuin was, nu het Johan Cruyff Court geheten, waren ook nog 4 winkeltjes: een bakker, een supermarktje, een drogisterij en een ‘huishoudwinkel´, Zoer geheten en later , toen zij verhuisd waren naar het Cambuurplein, werd dat een onderdeel van Blokker.
Richting het nu Camminghaburen had je nog het Hagedoornplein, ook met galerij-woningen en daaronder een supermarkt Brouwer. En als je nog verder richting het Oosten ging was er geen bebouwing meer, maar alleen weiland, waar richting de Kleine Wielen kon fietsen als het mooi weer was om te zwemmen in het zwembad aldaar (het zwembad is nu Aquazoo). En daar kon je slootje springen met de polsstok en visjes en kikkers vangen met een schepnet; en kikkkerdril!
Terug naar de Larixstraat bij school, daar werd in 1973/1973 het gymlokaal gebouwd. Daarvoor gingen we altijd lopend voor gym naar het gymlokaal vlakbij het winkelcentrum Heechterp. En als het mooi weer was staken we de Archipelweg over en gingen we gymmen op het voetbalveld bij VV Leeuwarden, welke een ingang had aan de Archipelweg: vaak was het dan hardlopen om het veld heen of kastie spelen. Één keer per jaar was er sportdag en waren er spellen als bal gooien, ver springen, hoog springen 60 meter lopen etc en dan werden de afstanden of de tijden opgeschreven en kreeg je een diploma. Elk jaar kon je dan je punten of tijden vergelijken met het jaar of de jaren daarvoor en als het goed is was dat altijd een stukje beter…..!!
Het gymlokaal vlakbij de school was wel een stukje gemakkelijker voor iedereen, lekker dichtbij. Het stond toen nog niet aan de huidige school vast gebouwd, maar je moest het plein oversteken.
Vlakbij het winkelcentrum Heechterp was overigens ook nog een christelijke basisschool. Als je dan bedenkt dat er in de gehele wijk 3 kleuterscholen en 3 basisscholen waren, dan kun je wel stellen dat de wijk Heechterp-Schieringen een kinderrijke buurt was!!! Op de Schieringerweg was daarnaast ook nog een school voor buitengewoon onderwijs, voor kinderen met leerproblemen; de kinderen die daar heen gingen kwamen overigens uit geheel Leeuwarden!
Wat nu is bebouwd met het wijkcentrum met alles wat daarin thuis hoort, dat was in vroegere jaren een hele grote flat aan de Wilgenstraat met een soort van split-level woningen; als je binnen kwam een entree met keuken en woonkamer en met een trap naar boven waar slaapkamers waren. Voor die tijd erg modern, maar in de jaren 80 en 90 zijn die flats erg verwaarloosd en uiteindelijk is de flat gesloopt.
Wat verder naar de Groningerstraatweg was het winkelcentrum Heechterp, een groot plein met aan 2 kanten winkels en daarboven woningen. Dit winkelcentrum is officieel geopend op 2 oktober 1963. Hier vond o.a. je een kapper (Tabe van der Horn, later verhuisd naar de binnenstad van Leeuwarden), een supermarkt (Massamarkt en later Aldi), een elektronica-winkel (later verhuisd naar de Oosterstraat), een slagerij, slijterij, sigarenboer en de Bondsspaarbank, de tegenwoordige SNS-bank. Hier was altijd veel bedrijvigheid, je kon er ruim parkeren (voor wie een auto bezat) en het was er altijd gezellig.
In de jaren 80 verpauperde dit plein en de winkeliers vertrokken; ramen werden dicht gemaakt met houten platen en in de woningen erboven werd veel gedeald in verdovende middelen.
Uiteindelijk is alles gesloopt en zijn er huur- én koopwoningen voor in de plaats gekomen en ziet het er allemaal een stuk netter uit.
Nog wat verder had je de Groningerstraatweg als begrenzing van de wijk. Hier stonden, en staan nog steeds, 3 12-hoog flats. Juf Zeevenhoven van de Plataanschool woonde hier in de voorste van deze flats, met het uitzicht op de rotonde en de watertoren (aan de Groningerstraatweg, later verbouwd tot appartementen).
De Plataanschool, I én II, vormen het hart van de wijk Heechterp-Schieringen: Schieringen aan de noordkant en Heechterp aan de zuidkant van de school. De school was écht het middelpunt van de wijk Heechterp-Schieringen en vervulde een belangrijke functie als ontmoetingsplaats voor alle kinderen van deze wijk en dat waren er een heleboel! In elke straat van de wijk woonden jonge gezinnen, veel arbeiders van de fabrieken in de omgeving. Het was toen nog allemaal erg traditioneel: vader werkte en moeder deed thuis het huishouden en voor de vele kinderen was er veel ruimte om buiten te zijn en te spelen, op straat, in de Insulinde speeltuin en in de weilanden richting het tegenwoordige Camminghaburen.
Achter de hoek van de Vuurdoornstraat en de Schieringerweg was een brugje naar Schilkampen; daar lagen boten waar aan werd gewerkt en er was een autosloperij, waar je als kind stiekem kwam en werd weggejaagd als ze je zagen, maar ja, die auto autoklokjes of lampen hadden wel aantrekkingskracht. Ook varen op een vlot van balkjes, planken en oude tonnen (en dan met natte voeten, of erger, natte kleren thuiskomen) was een geliefde bezigheid, evenals vissen in het Vliet, waar je baarsjes en paling ving, ze in een emmer deed en daarna weer losliet in het water.
Binnenkort volgt hier nog wat meer info, over meesters en juffen welke hier op deze school hebben gewerkt, maar ook lijsten van leerlingen welke hier op school hebben gezeten. En uiteraard worden er nog meer foto's toegevoegd.
Het is een 'levend document' wat zal worden aangepast met wetenswaardigheden over de geschiedenis van de wijk en dan met name de Plataanschool. Houd U deze pagina dus in de gaten!!!
Bart Bouma
Leerkracht Plataanschool 2002-2023
Bron: o.a. Historisch Centrum Leeuwarden (HCL), Gemeentelijke Archieven Leeuwarden en eigen documentatie, ervaringen en herinneringen.
© B. Bouma
Email: bboumaATproloog.nl (voor aanvullingen en/of wetenswaardigheden)